Noriet rodzinnie: Podział majątku po rozwodzie – jak to wygląda?

Postępowania dotyczące takich kwestii, jak podział majątku po rozwodzie, należą do jednych z najczęściej rozpatrywanych przed polskimi sądami. W praktyce uznaje się je też za skomplikowane i trudne do rozstrzygnięcia. Dotyczy to zwłaszcza sytuacji, gdy obie strony pozostają ze sobą w konflikcie i nie mogą dojść do porozumienia, a dodatkowo w grę wchodzi konieczność ustalenia nierównych udziałów. Niekiedy zdarza się, że właściwe organy sądowe w wydanym wyroku rozwodowym wskazują, w jaki sposób należy rozdzielić dobra materialne przynależące do byłych małżonków. W większości przypadków jednak procesy dotyczące podziału majątku wspólnego osób, które definitywnie zakończyły formalny związek małżeński, toczą się na osobnych rozprawach. Jak to wygląda w praktyce? Czym jest wspólność majątkowa, jak dochodzi do jej powstania i ustania oraz które dobra materialne ona obejmuje? Tego dowiesz się z artykułu – przeczytaj.

Majątek wspólny i majątki osobiste małżonków

Standardowo w małżeństwie wyróżnia się dwa rodzaje majątków (https://noriet.pl/malzenskie-ustroje-majatkowe/):

• wspólny – w jego skład wchodzą wszystkie dobra ruchome i nieruchome nabyte w czasie trwania małżeństwa, a także zwykłe przedmioty codziennego użytku; odnosi się to również do osiągniętych w tym czasie dochodów z pracy zarobkowej lub z innych źródeł;
• osobiste męża i żony – złożone z ruchomości i nieruchomości kupionych bądź otrzymanych jeszcze przed ślubem, jak również pieniędzy i wartościowych przedmiotów otrzymanych w trakcie małżeństwa w formie spadku lub darowizny (chyba że darczyńca postanowił inaczej).

Do powstania majątku wspólnego dochodzi zwykle w chwili zawarcia związku małżeńskiego ważnego w świetle obowiązującego prawa. W praktyce jednak nie zawsze tak się dzieje. Do okoliczności wykluczających wspomnianą możliwość zalicza się np. ogłoszenie upadłości jednej ze stron oraz jej ubezwłasnowolnienie. Podobnie o zaistnieniu wspólności majątkowej nie może być mowy, jeśli osoby zawierające związek małżeński zdecydowały się jeszcze przed ślubem (lub w czasie trwania małżeństwa) na podpisanie tzw. intercyzy, czyli specjalnej umowy w formie aktu notarialnego, na mocy której zostaje ustanowiona rozdzielność majątkowa.

Co istotne, polskie prawo dopuszcza także odwrotną sytuację, tzn. rozszerzenie zakresu wspólności ustawowej. Jeśli obie strony wyrażają taką wolę, w skład majątku wspólnego mogą wchodzić także inne dobra materialne niż te przewidziane w obowiązującym ustawodawstwie. Odnosi się to m.in. do nagród za osiągnięcia osobiste, dochodów z praw autorskich, a także przedmiotów nabytych w drodze dziedziczenia albo darowizny. Wszelkie kwestie z tym związane muszą być uregulowane w stosownym dokumencie w formie aktu notarialnego.

Sposoby podziału majątku wspólnego

Zasadniczo podział majątku wspólnego po rozwodzie (https://noriet.pl/podzial-majatku-po-rozwodzie/) może nastąpić albo w ramach umowy zawartej między obiema stronami, albo w wyniku wydanego orzeczenia sądowego. Umowne rozdzielenie dóbr materialnych między małżonkami staje się możliwe jedynie wówczas, gdy dojdą oni do wzajemnego porozumienia w tej sprawie. W tym przypadku poszczególne składniki majątkowe mogą zostać podzielone w całości albo w części. Umowa rozstrzygająca tego typu kwestie może być zawarta w dowolnej postaci. Pewien wyjątek stanowi jednak sytuacja, gdy jednym z elementów składowych majątku wspólnego jest nieruchomość, prawo użytkowania wieczystego albo przedsiębiorstwo. W tych okolicznościach wymaga się, aby wspomniany dokument miał formę aktu notarialnego.

Sądowy podział majątku jest rozwiązaniem dla małżonków, którzy ze względu na istniejący pomiędzy nimi konflikt, nie są w stanie rozstrzygnąć tych kwestii polubownie. Wówczas stosowny wniosek składa się do sądu rejonowego miejsca położenia rzeczy. Jeśli jednak dobra należące do stron w ramach istniejącej pomiędzy nimi wspólności majątkowej znajdują się w obrębie działania dwóch lub więcej sądów rejonowych, o wyborze danego organu może zdecydować wnioskodawca.

Podział majątku – przed czy po rozwodzie?

Musisz wiedzieć, że podział majątku wspólnego w określonym zakresie może nastąpić zarówno po rozwodzie, jak i jeszcze przed formalnym rozstaniem stron i zakończeniem ich związku. W pierwszym przypadku małżonkowie zazwyczaj decydują się na zawarcie między sobą umowy o ustaniu wspólności majątkowej i automatycznym powstaniu rozdzielności. Zwykle przybiera ona formę aktu notarialnego, zwłaszcza jeśli w skład majątku wchodzi określona nieruchomość albo przedsiębiorstwo. Jeżeli natomiast dobra materialne dzielone są dopiero po rozwodzie, poza wymienionym powyżej rozwiązaniem możliwy jest także sądowy podział majątku. Może on nastąpić w jeden z trzech sposobów:

• rozdzielenie poszczególnych składników majątkowych pomiędzy stronami, w zależności od okoliczności oraz indywidualnych ustaleń każdemu ze współmałżonków może przypaść równy lub nierówny udział;
• przyznanie jednej osobie całości majątku z jednoczesnym obciążeniem jej obowiązkiem spłaty byłego męża lub żony;
• sprzedaż dóbr materialnych i rozdzielenie uzyskanej w ten sposób kwoty między małżonków.

Zastanawiasz się, ile masz czasu na dokonanie podziału majątku wspólnego po rozwodzie? Musisz mieć świadomość, że roszczenie to nie ulega przedawnieniu. To oznacza, że postępowanie sądowe w tej sprawie można wszcząć nawet kilka lub kilkanaście lat po ustaniu małżeństwa.

Podział majątku przy rozwodzie

W niektórych przypadkach rozstający się małżonkowie dążą do ustalenia wszystkich kwestii majątkowych jeszcze w trakcie trwania postępowania rozwodowego. Rozprawa dotycząca rozwiązania małżeństwa oraz podziału majątku wspólnego toczy się w tym sądzie okręgowym, gdzie został złożony pozew z dołączonym wnioskiem o rozstrzygnięcie, jakie udziały – jednakowe czy nierówne – w zgromadzonych dobrach materialnych należą się każdej stronie. Sąd okręgowy wskazuje w wydanym wyroku rozwodowym, w jakim zakresie byli małżonkowie mają podzielić się zgromadzonym majątkiem. Zwykle dochodzi do tego wtedy, gdy obie strony prezentują przed danym organem sądowym wspólne stanowisko wypracowane na drodze przeprowadzonych wcześniej negocjacji lub mediacji procesowych albo przedprocesowych. W tym przypadku wszelkie niezbędne ustalenia odnoszące się do rozdziału środków finansowych i wartościowych rzeczy między współmałżonków mogą zapaść już na pierwszej rozprawie. Dla obu zainteresowanych stron takie rozwiązanie jest korzystne. Pozwala im to uniknąć długiego i kosztownego procesowania się o majątek.

Wniosek o podział majątku wspólnego

Wszczęcie postępowania o podział mienia odbywa się zawsze na wniosek zainteresowanych osób. W zależności od indywidualnych okoliczności stosowny dokument sporządzony przy pomocy adwokata może zostać złożony razem z pozwem o rozwód lub też osobno. W piśmie tym należy wskazać, jakie dobra materialne obejmuje istniejąca do czasu formalnego rozstania pary wspólność majątkowa oraz jaka jest szacunkowa łączna wartość wchodzących w jej skład ruchomości i nieruchomości. Warto także przedstawić szczegółowe ustalenia odnośnie do praw obu stron do wybranych elementów mienia, zgodnie z zawartym wcześniej porozumieniem.

Podział majątku wspólnego – czy zawsze musi być równy?

Standardowo w praktyce orzeczniczej w zakresie podziału majątku przyjmuje się, że obojgu małżonkom należy się taka sama część zgromadzonych dóbr. W praktyce jednak dopuszcza się także możliwość wnioskowania przez jedną ze stron konieczności ustalenia nierównych udziałów w posiadanych dobrach. Może to nastąpić jedynie z bardzo ważnych powodów. Wśród nich wymienia się np.:

• porzucenie rodziny przez męża lub żonę na długo przed rozwodem;
• notoryczne uchylanie się od konieczności wywiązywania się z utrzymania dzieci i współmałżonka.

Występowanie istotnych przyczyn przyznania jednej ze stron większej części mienia kosztem drugiego ze współmałżonków nie wystarczy do rozstrzygnięcia tej sprawy. Inną, bardzo istotną przesłanką jest bowiem także niejednakowy stopień przyczynienia się do powstania majątku. Jeśli zatem mąż lub żona wnieśli nieporównanie więcej wysiłku oraz nakładów finansowych do pomnożenia posiadanych dóbr, mogą oni domagać się przyznania większej ich części. Trzeba jednak przy tym pamiętać, że sam fakt wykonywania pracy zarobkowej przez jednego małżonka w sytuacji, gdy drugi pozostaje w domu ze względu np. na konieczność opieki nad dziećmi, nie jest równoznaczny z możliwością przyznania pierwszej z wymienionych osób większego udziału w majątku. W tym przypadku należałoby bowiem uznać, że oboje w podobnym stopniu, choć na różne sposoby podejmowali określone działania na rzecz dobra tworzonej przez siebie rodziny.

Podział majątku przy pomocy adwokata

Adwokaci towarzyszą klientom na każdym etapie starania się o sprawiedliwy podział majątku wspólnego. Udzielają im porad prawnych oraz podejmują się opracowywania wniosków procesowych. Prawnicy reprezentują interesy stron w przeprowadzanym postępowaniu. Pomagają także w oszacowaniu aktualnej ceny rynkowej posiadanych dóbr.

Jak ustalić wartość majątku podlegającego podziałowi?

Jedynym organem upoważnionym do ustalenia składu oraz wartości mienia podlegającego podziałowi jest sąd. W większości przypadków przy wskazywaniu poszczególnych elementów składowych majątku bierze się pod uwagę jego stan na termin ustania wspólności małżeńskiej. Z kolei na wartość dóbr posiadanych przez rozstające się małżeństwo oddziałuje ich rynkowa cena z dnia dokonania rozdzielenia. Jeśli byli partnerzy nie mogą dojść do porozumienia w tej sprawie, zazwyczaj decydują się na zasięgnięcie opinii biegłego, który realizuje stosowną wycenę. Na jej podstawie organy sądowe decydują o tym, w jaki sposób podzielić mienie między byłych współmałżonków oraz jaka część zgromadzonych wspólnie kosztowności powinna im przypaść w udziale. Zalecanym rozwiązaniem dla byłych współmałżonków jest polubowne ustalenie wszystkich kwestii dotyczących podziału majątku wspólnego po rozwodzie. Można to zrobić z pomocą adwokata.

Jak rozliczyć nakłady w sprawach o podział majątku wspólnego?

W sprawach dotyczących podziału posiadanych przez małżonków dóbr materialnych i niematerialnych wyodrębnia się dwie sytuacje odnoszące się do rozliczenia nakładów między mężem i żoną. Pierwsza z nich obejmuje kwestię zwrotu wydatków poczynionych z ruchomości i nieruchomości wchodzących w skład majątku wspólnego na osobiste mienie jednego ze współmałżonków. Przewiduje się tutaj pewien wyjątek w postaci niemożności zwrócenia kosztów poniesionych na zakup lub utrzymanie określonych przedmiotów majątkowych przynoszących dochód. Druga okoliczność natomiast odnosi się do przekazania stronie równowartości kwoty, którą ta wniosła ze swojego majątku osobistego do wspólnego mienia. Co do zasady, w tym przypadku nie wolno żądać oddania pieniędzy przeznaczonych na zaspokojenie podstawowych potrzeb rodziny, chyba że ich wartość uległa zwiększeniu w chwili ustanowienia rozdzielności małżeńskiej.

Ewentualne roszczenia o zwrot nakładów z dóbr osobistych należy zgłosić w toku postępowania dotyczącego podziału majątku. Po zakończeniu sprawy nie można już dochodzić swoich praw w tym zakresie. Nie dotyczy to jednak wydatków ponoszonych w okresie od chwili ustania wspólności do momentu rozdzielenia mienia między małżonków.

Rozdzielność majątkowa a podział majątku wspólnego

Uzyskanie orzeczenia o rozwodzie w praktyce prowadzi do samoistnego ustanowienia rozdzielności majątkowej. Taka sytuacja nie oznacza jednak automatycznego podziału majątku. Rozdzielanie wspólnego mienia odbywa się zazwyczaj albo w trakcie postępowania rozwodowego, albo w toku odrębnego procesu, podczas którego interesy klientów reprezentują adwokaci.

Do ustania wspólności małżeńskiej czasem dochodzi jeszcze przed rozwodem. Jedna ze stron może wnioskować o zastosowanie tego rozwiązania w sytuacji, gdy np. jej współmałżonek bezmyślnie trwoni wspólny majątek lub też wynikły określone trudności w zarządzaniu mieniem, prowadzące ostatecznie do obniżenia jego wartości.

Surogacja a majątek osobisty małżonków

To jedna z zasad, która może mieć znaczenie przy podziale majątku wspólnego. Czym jest surogacja? Polega ona na zaliczeniu do majątku osobistego każdego z małżonków przedmiotów majątkowych nabytych w czasie trwania wspólności majątkowej małżeńskiej w zamian za te, które zostały przyjęte m.in. przez darowiznę. Jej celem jest więc zachowanie wartości majątku osobistego, mimo iż nastąpiła zmiana jego poszczególnych składników.

Aby jednak mogło dojść do takiej sytuacji, muszą zostać spełnione dwie przesłanki:

• jedno i to samo zdarzenie musi spowodować wyjście określonego przedmiotu z majątku odrębnego i nabycie innego przedmiotu majątkowego;
• przedmiot nabyty powinien zostać uzyskany także w sensie ekonomicznym kosztem majątku odrębnego.

Surogacji mogą podlegać m.in. przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków lub te, które zostały uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała, wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę

Warto wiedzieć, że surogację można wyłączyć tylko przez intercyzę, która jest umową rozszerzającą wspólność majątkową.

Co wchodzi w skład majątku wspólnego małżonków?

W momencie zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (ustawowa), która obejmuje przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez obie strony lub przez jedną z nich. Zgodnie z prawem do majątku wspólnego należą m.in.:

• wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków,
• prawa nabyte wskutek zasiedzenia;
• prawo do lokalu – spółdzielcze lub przysługujące na podstawie umowy najmu,
• akcje i udziały w spółkach kapitałowych,
• środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdej ze stron,
• kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40. ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.

O ustaniu wspólności majątkowej może decydować nie tylko sąd w wyroku rozwodowym. Do takiej sytuacji może dojść także w wyniku śmierci jednego z małżonków, ustanowienia umownego ustroju majątkowego lub wyroku w sprawie przymusowej rozdzielności majątkowej.

Czy jest możliwy podział majątku w trakcie małżeństwa?

Zgodnie z obowiązującym w Polsce przepisami z zakresu prawa rodzinnego podziału majątku wspólnego funkcjonującego obok osobistych dóbr materialnych małżonków można dokonać po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej. Do takiej sytuacji dochodzi automatycznie na skutek rozwodu, unieważnienia małżeństwa bądź śmierci męża lub żony. Wszelkich procedur związanych z rozdzieleniem poszczególnych składników mienia można jednak dokonać również w trakcie trwania związku. Dzieje się tak w ściśle określonych okolicznościach, np. wówczas, gdy jedna ze stron zostanie ubezwłasnowolniona albo zostanie ogłoszona wobec niej upadłość. Analogiczne skutki w postaci ustania wspólności majątkowej małżeńskiej wywołuje także orzeczenie separacji między małżonkami. 

Przy rozpatrywaniu kwestii podziału majątku wspólnego należącego do osób pozostających w związku formalnym, trzeba też zwrócić uwagę na inne możliwości. Małżonkowie mogą postanowić o dobrowolnym zawarciu między sobą umowy o rozdzielności majątkowej. Można tego dokonać także na drodze sądowej. Z tej opcji korzystają osoby, którym zależy na ochronie składników mienia przed lekkomyślnym roztrwonieniem przez męża lub żonę na skutek np. choroby alkoholowej albo uzależnienia od hazardu.

Nieruchomości a podział majątku po rozwodzie

Sądowe orzecznictwo w zakresie podziału majątku wspólnego wskazuje jednoznacznie, że stronami w tego typu postępowaniach mogą być jedynie małżonkowie. Dotyczy to także kwestii rozdzielenia praw do nieruchomości stanowiących własność tych osób. Co do zasady dzieci wyłączone są z udziału we wspomnianym mieniu. Trzeba mieć jednak świadomość, że sąd przy rozpatrywaniu spraw bierze pod uwagę przede wszystkim potrzeby mieszkaniowe tego współmałżonka, któremu zostało przyznane prawo do opieki nad małoletnim potomstwem.

Jeśli nieruchomości stanowią składniki majątku osobistego jednego z małżonków, nie podlegają podziałowi po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej.

Na czym polega sądowy podział majątku?

Stosowny wniosek dotyczący sądowego podziału majątku wspólnego składa jeden z małżonków. Brak zgody drugiej strony nie stanowi przeszkody do przeprowadzenia tego procesu. Postępowanie obejmuje całe mienie należące do małżonków, czyli wszystkie składniki, jakie przyczyniły się do powstania majątku wspólnego. W tym znajdują się też środki pochodzące z innej działalności zarobkowej każdego z nich. Wartość przedmiotów określana jest według kryteriów obiektywnych, czyli cen rynkowych. Procedura polega przede wszystkim na podzieleniu fizycznym przedmiotów majątkowych należących do stron.

Gdy ma miejsce sądowy podział majątku wspólnego, w orzeczeniu znajdują się informacje dotyczące wysokości i dat ewentualnych spłat czy dopłat.

Mimo iż nie ma określonych terminów na złożenie wniosku (tego rodzaju sprawy sądowe nie ulegają przedawnieniu), to jednak warto wziąć pod uwagę, że z biegiem lat dowody mające istotny wpływ na podzielenie mienia mogą ulec zniszczeniu lub zaginąć.

Czym jest inna działalność zarobkowa każdego z małżonków?

Poza wynagrodzeniem za pracę świadczoną w ramach stosunku pracy unormowanego w Kodeksie pracy do powstania majątku wspólnego małżonków zaliczają się dochody pochodzące z innej działalności zarobkowej każdego z nich, w tym:

• gospodarczej – np. budowlanej, handlowej, usługowej,
• poszukiwania, rozpoznawania i wydobywania kopalin ze złóż,
• zawodowej – wykonywanej w sposób ciągły i zorganizowany,
• wytwórczej w rolnictwie.

Mowa tu też np. o środkach finansowych pozyskiwanych poza powyższą działalnością – ze świadczeń dostarczających środków utrzymania małżonka oraz jego rodziny, takich jak:

• emerytura,
• renta inwalidzka i odszkodowawcza lub uzyskana na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego w związku z całkowitą bądź częściową utratą zdolności do pracy zarobkowej,
• stypendia lub inne świadczenia przyznane na podstawie przepisów o ubezpieczeniu społecznym.

Podczas sprawy sądowej liczą się także zyski z umów cywilnoprawnych oraz tzw. pracy na czarno i działalności przestępczej każdego z małżonków. W przypadku tych ostatnich wykazanie dochodów następuje najczęściej poprzez np. zeznania świadków, udostępnienie nagrań rozmów.